Πώς εξετάζουμε έναν φακό

Μια από τις πιο συχνές ενοικιάσεις σε ενα rental κινηματογραφικού εξοπλισμού είναι αυτή των φακών. Η επιλογή του φακού προς ενοικίαση διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την αισθητική ενός πρότζεκτ. Είτε πρόκειται για prime φακούς, είτε για zoom, vintage ή σύγχρονους, οι επιλογές είναι πολλές και φτιάχνουν τη γραμματική της οπτικής αφήγησης ενός πρότζεκτ.  

Συχνά πολλοί κινηματογραφιστές έχουν στην κατοχή τους ένα σετ κάμερας -φακών που εξυπηρετούν τις περισσότερες ανάγκες τους. Ωστόσο, για μερικά ιδιαίτερα πρότζεκτ μπορεί να χρειαστεί κανείς ένα κινηματογραφικό σετ φακών (πχ Cooke miniS4i), που να έχει μια ιδιαίτερη εικόνα, είτε ένα ακραίο εστιακό μήκος (πχ πολύ ευρυγώνιο σαν τον LAOWA 12mm), ή πολύ τηλεφακό σαν τον SONY 200-600mm), έναν φακό macro (σαν τον ZEISS 100mm) ή ένα φακό macro τύπου probe(σαν τον LAOWA probe 24mm), έναν αναμορφικό φακό κτλ.

Η επιλογή ενός φακού πρέπει να ταιριάζει και με την κάμερα. Τα βασικά στοιχεία από τα οποία ξεκινάμε για την επιλογή του φακού είναι αν πρόκειται για την κατάλληλη μοντούρα και αν καλύπτει το μέγεθος του αισθητήρα της κάμερας. Οι πιο συχνές επιλογές είναι:

• PL mount που σημαίνει Positive Lock, πατέντα της ARRI (για κινηματογραφικά σετ φακών και μηχανές όπως ARRI ALEXA, RED Dragon, SONY VENICE) υπάρχουν όμως και αντάπτορες που μετατρέπουν τη μοντούρα της κάμερας σε PL ωστε να δέχονται φακούς τύπου PL
• EF mount ή (Electro-Focus”) η πιο δημοφιλής μοντούρα της canon. Δίνει μια τεράστια σειρά επιλογών σε φωτογραφικούς κυρίως αλλά κι κινηματογραφικους φακούς. φυσικά και εδώ υπάρχουν αντάπτορες που μετατρέπουν τη μοντούρα μιας μηχανής σε EF mount. 
• E-mount είναι η μοντούρα της SONY, αρκετά διαδεδομένη στις νέες SONY κάμερες όπως η A7SIII και η FX6. 
• MFT-mount είναι το Micro Four Thirds ή Μ4/3 Πρόκειται για μια μοντούρα που σχεδιάστηκε από την Olympus και την Panasonic για τις mirrorless μηχανές.
• RF mount είναι η εξέλιξη της EF μοντούρας από την CANON που επιτρέπει μια αρκετά μικρότερη απόσταση από τον αισθητήρα (flange focal distance)

Όσον αφορά το μέγεθος του αισθητήρα έχουμε πάρα πολλές επιλογές. Ωστόσο θα πάρουμε τις 2 κυρίαρχες τάσεις της εποχής. 

• Super 35mm : είναι η πιο παλιά και κλασική επιλογή μεγέθους αισθητήρα. Είναι αυτή που καλύπτει το κλασικό κινηματογραφικό 35άρι φιλμ. Οι περισσότεροι φακοί καλύπτουν τη διαγώνιο του super 35 κάδρου, δηλαδή περίπου 24x18mm, με διαγώνιο  κύκλου εικόνας (image circle) τουλάχιστον 32mm. Κλασικές κινηματογραφικές ψηφιακές μηχανές αυτού του μεγέθους αισθητήρα είναι η ARRI ALEXA, η Canon C300 κ.α.
• Full Frame/ Large Format/Vista Vision. Εδώ η ορολογία είναι κάπως συγκεχυμένη καθώς πρόκειται για μια σειρά σχετικά πρόσφατων υλοποιήσεων. Υπάρχει το κλασικό Full Frame που αναφέρεται στο φωτογραφικό φιλμ Full frame με διαστάσεις 36x24mm (τέτοιο μέγεθος περίπου έχουν μηχανές όπως η Canon 5dmkII, sony A7SIII), υπάρχει το Large Format της ARRI ALEXA LF που έχει μέγεθος 36,7 x 25,5mm , υπάρχει ο αισθητήρας Vista Vision της Red Monstro με μέγεθος 40.96×21.60mm και υπάρχουν και πολλά άλλα παρόμοια μεγέθη. Αισθητήρες τέτοιου μεγέθους απαιτούν από τους φακούς έναν κύκλο εικόνας της τάξης των 45mm ή και μεγαλύτερο αλλά αυτό εξαρτάται από το φορμά εγγραφής. 

Έχοντας επιλέξει το σετ φακών, κάνουμε την επικοινωνία με το rental για το lens test. Στο τεστ, θα κάνουμε σχολασιικό έλεγχο στα παρακάτω: 

Οπτική Κατάσταση ενός φακού

• ελέγχουμε για εμφανή σημάδια χτυπημάτων ή γρατζουνιών στο σώμα ή στα γρανάζια του φακού
• ελέγχουμε το μπροστινό κρύσταλλο του φακού για γρατζουνιές, εκδορές ή οποιαδήποτε άλλη ατέλεια. Αν χρειαστεί καθαρίζουμε το φακό με ειδικό υγρό και ειδικό χαρτί και δείχνουμε την κατάστασή του στον υπευθυνο του rental ώστε να έχει γνώση
• ελέγχουμε το πίσω κρύσταλλο του φακού

Μηχανικός έλεγχος

• FOCUS: ελέγχουμε το γρανάζι του focus για να διαπιστώσουμε ότι γυρίζει με ευκολία και με την ίδια αντίσταση σε όλο το εύρος κίνησης
• IRIS: ελέγχουμε το γρανάζι του iris για να διαπιστώσουμε ότι  γυρίζει με ευκολία και με την ίδια αντίσταση σε όλo το εύρος κίνησης
• ZOOM: ελέγχουμε το γρανάζι του zoom για να διαπιστώσουμε ότι  γυρίζει με ευκολία και με την ίδια αντίσταση σε όλο το εύρος κίνησης. Στην περίπτωση που το πρόσθιο κομμάτι του φακού εκτείνεται προς τα έξω σε κάποια από τις ακραίες θέσεις του zoom, ελεγχουμε οτι είναι σταθερός και δεν έχει “τζόγο”
• Autofocus: αν ο φακός υποστηρίζει autofocus τον συνδέουμε στην κάμερα και ελέγχουμε ότι αποκρίνεται κανονικά το autofocus και οτι δεν ακούγεται κάποιος παράξενος ήχος τριξίματος από τα μοτέρ εστίασης
• IMAGE Stabilizer: ελέγχουμε ότι λειτουργεί κανονικά η δυνατότητα image stabilization ενεργοποιώντας το κουμπί και απενεργοποιώντας το

Ακουστικός έλεγχος

Πρόχειρη, παλιά αλλά καλή μεθοδος σύμφωνα με την οποία κουνάμε τον φακό κρατώντας τον καλά στα χέρια μας για να δούμε αν ακούγεται η κίνηση κάποιων στοιχείων (κρύσταλλα, βίδες κλπ) στο εσωτερικό του. Αυτή είναι μια πρακτική μέθοδος που αφορά κυρίως μικρούς φωτογραφικούς φακούς.

Δημιουργικός έλεγχος

Αφου έχουμε επιθεωρήσει την καλή κατάσταση του φακού που πρόκειται να νοικιάσουμε, μπορούμε να περάσουμε στο πιο δημιουργικό κομμάτι της δοκιμής. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την εστίαση σε μερικές τεχνικές καρτέλες που βρίσκουμε στα ρενταλ, όπως: focus chart, color chart, lens distortion chart, lens precision chart, ανάλογα με το τι θέλουμε να δούμε. 

• Σφάλμα παραμόρφωσης

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά ενός φακού, είναι τα σφάλματας παραμόρφωσης. Έχουμε 3 είδη παραμόρφωσης 

• Βαρελοειδής παραμόρφωση  (Barell distortion)
• τραπεζοειδής παραμόφωση (Pincushion distortion)
• μουστακοειδής παραμόρφωση (Mustache distortion)

• Αναλυτικότητα

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό των φακών που μπορούμε να ελέγχουμε είναι η αναλυτικότητά τους. Συχνά οι φακοί εστιάζουν στο κέντρο της εικόνας αποδίδοντας την μέγιστη ανάλυσή τους και όσο πάμε προς τα άκρα η απόδοση πέφτει. Προφανώς αυτό επηρεάζεται από το εστιακό μήκος του φακού και το διάφραγμα.  Εξετάζοντας την αναλυτικότητα μπορούμε να παρατηρήσουμε συχνά μερικά ακόμη οπτικά σφάλματα στα άκρα του κάδρου, σε περιοχές έντονου κοντράστ. Ένα από αυτά είναι το “chromatic aberration”. Στην ουσία, το φως αποτελείται από ένα φάσμα διαφορετικών χρωμάτων με διαφορετικό μήκος κύματος. Σε χαμηλού επιπέδου οπτικό σχεδιασμό, τα διαφορετικά μήκη κύματος εστιάζουν σε διαφορετικό σημείο. Αυτές οι αποκλίσεις είναι πιο έντονες στην περιφέρεια της εικόνας. Έτσι, μπορεί να συναντήσει κανείς αντιθετικές διχρωμίες (μωβ/πράσινο, ή κίτρινο/μπλε) σε περιοχές με έντονο κοντράστ.

• Εσωτερικές ανακλάσεις

 Για να αποφεύγονται ή να μειώνονται οι εσωτερικές ανακλάσεις, οι φακοί εχουν ειδικές επιστρώσεις και συχνά το εσωτερικό τους είναι μαύρο μη ανακλαστικό υλικό. Ωστόσο, όταν πέφτει άμεσα φως μέσα στο φακό, δημιουργούνται λιγότερες ή περισσότερες ανακλάσεις (flares) που μπορεί να αλλοιώσουν το κοντράστ της εικόνας. Αυτό μπορεί να έχει ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που να μας αρέσει. Ο κλασικότερος τρόπος να διαπιστώσουμε την ποιότητα των flares είναι με τη χρήση μιας φωτεινής πηγής μέσα στο κάδρο, όπως είναι ο φακός του κινητού μας ή οποισδήποτε άλλος φακός. 

• Χρωματική απόδοση

Ένα άλλο χαρακτηριστικό ή απόδοση των χρωμάτων. Κάποιο φακοί λόγω των επιστρώσεων έχουν ένα πιο ζεστό ή πιο ψυχρό αποτέλεσμα στην εικόνα. “Τραβώντας” ένα color chart μπορούμε να συγκρίνουμε διαφορετικά σετ φακών μεταξύ τους ή να δούμε τη συνέπεια του χρωματικού χαρακτήρα ενός πλήρους σετ. 

• BOKEH

Προφέρεται μποκέ.  Είναι συνήθως ή αίσθηση που έχουν οι φωτεινές πηγές όταν είναι εκτός εστίασης. Συνήθως δημιουργείται ένας κύκλος για κάθε φωτεινή πηγή που είναι μέσα στο κάδρο. Το σχήμα, το χρώμα και η ποιότητα του bokeh είναι διαφορετικά σε κάθε φακό και αλλάζουν συχνά ανάλογα με το διάφραγμα και τη θέση του στο κάδρο (στα άκρα γίνεται περισσότερο οβάλ παρά κυκλικό). 

• Focus Breathing

Όταν εστιάζουμε από κοντά προς μακριά ή και ανάποδα, η εικόνα μπορεί να έχει την αίσθηση οτι μεγαλώνει (σαν να ζουμάρει) ή να μικραίνει. Αυτό λέγεται breathing και είναι μια ατέλεια της οπτικής σχεδίασης των φακών. Συνήθως όσο πιο τεχνικά άρτιος (άρα και ακριβός) είναι ένας φακός τόσο πιο μικρό ή ακόμη και ανύπαρκτο είναι το breathing. 

• Focus Marks Accuracy

Ένα ακόμη βασικό στοιχείο που θέλουμε να ελέγχουμε σε ένα φακό (αυτό αφορά τους κινηματογραφικους φακους συνήθως με τα μεγάλα βαρέλια) είναι η αντιστοιχία των σημαδιών του focus με την πραγματική εστίαση. Ρυθμίζουμε την εστίαση του φακού στο ένα μέτρο και τοποθετούμε το θέμα μας στο ένα μέτρο από το focus plane (δηλαδή τον αισθητήρα). Αν η εικόνα είναι sharp τότε συνεχίζουμε με μερικές ακόμη ενδεικτικές αποστάσεις. Αν ο φακός έχει metadata, μπορούμε ταυτόχρονα να ελέγχουμε την εγκυρότητα των metadata. 

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα οπτικά χαρακτηριστικά/σφάλματα των φακών που εξετάζουμε. Συνήθως θα βρούμε διαθέσιμα online διάφορα τεχνικά τεστ φακών που μπορούμε να συμβουλευτούμε.  Ωστόσο, είναι πάντα χρήσιμη η δική μας εκτίμηση ενός φακού μέσα από τις δοκιμές, για να βγάλουμε τα προσωπικά μας συμπεράσματα και να γνωρίσουμε τον “χαρακτήρα” ενός φακού. Αυτόν τον χαρακτήρα θα πρέπει να ενσωματώσουμε στην συνολική αισθητική του πρότζεκτ.

Εξαρτήματα

Ένας φακός συχνά χρειάζεται κάποια εξαρτήματα. Στη διάρκεια του τεστ καλό είναι να εξετάσουμε οτι έχουμε ή μπορούμε να νοικιάσουμε όλα όσα χρειαζόμαστε. 

• Lens Support

Ανάλογα με το βάρος του φακού και το rig της κάμερας ίσως χρειαστεί να έχουμε μια υποστήριξη του φακού πάνω σε rails. 

• Follow focus / focus motor

Για να εστιάσουμε οι περισσότεροι φακοί περιλαμβάνουν γρανάζια εστίασης στα δαχτυλίδι του focus. αυτά έρχονται σε προτυποποιημένη απόσταση. Κάποια παλιοί φωτογραφικοί φακοί μπορεί να χρειάζονται ένα επιπλέον δαχτυλίδι με γρανάζια. ζητήστε το από το rental. Υπάρχουν πολλές λύσεις για follow focus ανάλογα με τις ανάγκες του πρότζεκτ.

• Mattebox / Φίλτρα

Υπάρχουν 2 κύριοι λόγοι για να βάλουμε ένα mattebox. Ο κύριος λόγος είναι η χρήση παντιέρας (FLAG) για να μην πέφτουν φωτεινές ακτίνες πάνω στο φακό και δημιουργούν εσωτερικές ανακλάσεις. Ο δεύτερος λόγος είναι η χρήση φίλτρων στη φιλτροθήκη που συνοδεύει το mattebox. Συχνά τα mattebox έρχονται και δένουν είτε με τη μέθοδο clamp on στο μπροστινό στοιχείο του φακού, είτε πάνω στις ράγες που βρίσκονται κάτω από το φακό. Σε κάθε περίπτωση ελέγξτε την κίνηση του μπροστινού στοιχείου κατά την πλήρη κίνηση του δαχτυλιδιού εστίασης, αλλά και του δαχτυλιδιού zoom. Μερικοί φακοί δεν είναι φτιαγμένοι για να αντέχουν το βάρος του mattebox. Συζητήστε με το rental πιθανές λύσεις με πιο ελαφριά φίλτρα, πιο ελαφριά mattebox ή τη χρήση κάποιου fabric donut στην περίπτωση που το mattebox δένει στα rails. 

Υπάρχουν πολλά τεστ φακών που είναι δημοσιευμένα στο ίντερνετ. Μια καλή πηγή για τέτοια τέστ είναι της ιστοσελίδας Cinematography Mailing List. Μην ξεχνάτε οτι τα rental έχουν εμπειρία σε τεστ φακών οπότε μπορείτε να ζητήσετε και τη δική τους γνώμη. Θα χαρούν πολύ να μοιραστούν μαζί σας την αγάπη τους για τους φακούς.  

FRENEL